Niedawno minął rok od przedterminowych wyborów prezydenckich rozpisanych przez Radę Najwyższą Ukrainy, spowodowanych odwołaniem ze stanowiska Wiktora Janukowycza. Wydarzenia poprzedzające jego dymisję wywołały wiele kontrowersji i niedomówień na arenie międzynarodowej. Z potrzeby wyjaśnienia polskiemu czytelnikowi kilku istotnych faktów dotyczących tzw. Euromajdanu powstał zbiór esejów Zwrotnik Ukraina pod redakcją jednego z najważniejszych ukraińskich twórców, Jurija Andruchowycza.
Gdy 21 listopada 2013 roku ekipa ówczesnego prezydenta Ukrainy ogłosiła nagle zerwanie rozmów dotyczących podpisania umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską, a na Plac Niepodległości (znany w mediach jako Euromajdan) w Kijowie wyszli pierwsi demonstranci, domagający się usunięcia Janukowycza z najważniejszego fotela w państwie, nikt nie spodziewał się, że w ciągu najbliższych miesięcy przeleje się krew niewinnych ludzi, a kraj pogrąży się w chaosie i zawiśnie nad przepaścią wojny domowej. W czasie trwania protestów, które szybko rozeszły się ze stolicy do większości dużych miast, do Polski docierały dwie przeciwstawne narracje. Jedna gloryfikowała opozycjonistów ukraińskich i wołała o potrzebie proeuropejskiego kursu naszego wschodniego sąsiada. Druga zaś ostrzegała przed rzekomym faszyzmem, a nawet możliwością zaistnienia podobnych protestów w innych krajach, także nad Wisłą. Z perspektywy czasu wciąż niejasne są przemiany, które dokonały się ubiegłorocznej zimy. Autorzy zaproszeni do współtworzenia Zwrotnika starają się odpowiedzieć na nurtujące pytania, nieco odmitologizować Majdan i w końcu przedstawić ukraińską rewolucję z punktu widzenia uczestników i bliższych lub dalszych obserwatorów wydarzeń.
Wśród komentujących „ukraińską wiosnę” znajdziemy bodaj najpopularniejszego obecnie nad Dnieprem pisarza, redaktora zbioru — Jurija Andruchowycza, znanego też z działalności muzycznej. Obok niego, głos w sprawie swojej ojczyzny zabiera równie znany i lubiany Serhij Żadan, a także ceniony krytyk Mykoła Riabczuk. Ich relacje i opinie z wydarzeń na Ukrainie pełne są uzasadnionych emocji i bolesnych szczegółów, często pomijanych w telewizji i prasie. Z większym dystansem do zaistniałej sytuacji odnoszą się zagraniczni komentatorzy, przykładowo Timothy Snyder, amerykański historyk, badacz nacjonalizmów, czy też Martin Pollack, austriacki pisarz, od lat wpatrzony we Wschód.
Z książkami takimi jak Zwrotnik Ukraina jest jeden zasadniczy problem. Teksty, które składają się na treść zbioru, są pisane jeszcze w trakcie wydarzeń, których dotyczą. Niestety, z tego powodu bardzo szybko tracą na aktualności. Nasuwa się też pytanie, na ile często krytyczne komentarze autorów esejów są w stanie zmienić nasze postrzeganie ukraińskiej rewolucji? Czy w takim wypadku są one wciąż skierowane do czytelnika, chcącego wypracować sobie obiektywne zdanie na temat Majdanu? Wydaje się, że felietony zawarte w zbiorze są próbą rozliczenia się każdego twórcy z niedawnymi wydarzeniami na Ukrainie. Więcej interesujących informacji znajdą tu osoby biorące czynny udział w obalaniu władzy Janukowycza.
Zwrotnik Ukraina to pozycja obowiązkowa dla każdego, kto nieco bardziej interesuje się Wschodem i wychodzi poza ramy oficjalnej narracji medialnej, którą otrzymujemy w polskiej telewizji, radiu, prasie. Nie będąc uczestnikiem Euromajdanu nie zrozumie się w pełni motywacji setek tysięcy protestujących, kontekstów politycznych, historycznych i społecznych, a także skrajnych emocji, które targały oczekującymi na zmiany obywatelami poradzieckiej republiki. To z pewnością dopiero początek wydawnictw związanych z najnowszymi wydarzeniami w Europie Wschodniej (na uwagę zasługuje również Szcze ne wmerła i nie umrze. Rozmowa z Jurijem Andruchowyczem – wywiad Pawła Smoleńskiego, który ukazał się nakładem wydawnictwa Czarne).
Problemy Majdanu są redaktorowi Zwrotnika Ukraina bardzo bliskie, a zaproszeni do współpracy autorzy rzucają nowe światło na trudne przemiany, jakie dokonały się zaledwie rok temu. Warto zatem za pomocą przewodników-literatów wybrać się jeszcze raz w podróż na kijowskie barykady. Tym razem każdy może opowiedzieć się po bliższej mu stronie konfliktu.
Wadim Filiks
Zwrotnik Ukraina, red. J. Andruchowycz, Autorzy: Jurij Andruchowycz, Jewgienija Biełorusiec, Alisa Ganijewa, Wilfried Jilge, Tania Malarczuk, Kateryna Miszczenko, Katia Pietrowska, Martin Pollack, Jurko Prochaśko, Mykoła Riabczuk, Timothy Snyder, Andrzej Stasiuk, Anton Szechowcow, Serhij Żadan; przekład z języka angielskiego: Hanna Jankowska, Michał Petryk, z języka ukraińskiego: Paweł Jarosz, Katarzyna Kotyńska, Michał Petryk, z języka niemieckiego: Karolina Niedenthal, Alicja Rosenau, z języka rosyjskiego: Agnieszka Sowińska; Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2014.
